سیلاو، یخشی حکومت دارچیلیک و باشقریش تیزیمیده برتریت‌گه ایگه بولگن شخص‌نی تنلش دموکراتیک و مردم سالارلیک تیزیمده مهم بیر یول حسابلنه‌دی. آواز بیریش حقیدن فایده لنیش و سیلاو جریانیگه قوشیلیش مشارکتی اون توقیزینچی قرن اخیرلریده غرب‌ده رواجلندی. اوشبو دورده اروپایی مملکت‌لریده آواز بیریش حقی و سیاسی مشارکت یخشی یول‌نی اوزیگه آلدی؛ لیکن آواز بیریش حق‌قه ایگه بولیش و سیاسی مشارکت‌لرگه قول قوییش زمینه‌سی ایگیرمه‌نچی قرن بیرینچی دهه سیده یره تیلدی؛ لیکن عیال‌لرنی آواز بیریش حقی 20- قرن باشله‌نیشیده بشر حق‌لر فعال‌لری و عیال‌لر سعی و حرکت‌لری بیلن حکومت تمانیدن رسمی بیرحالده تانیشتیریلدی.[1]
افغانستان بویلب سیلاو و آواز بیریش، طالبان حکومتی‌نی سقوطی و اولکه اساسی ینگی قانونی شکل آلگنیدن کیین سیاسی نهادلرده تنلش و ریجه‌‍لنتیریش خصوصیده شکل آلدی و بیرقنچه تیکشیروودن کیین، افغانستانده سیلاو یولگه قوییلیشی اوچون مستقل بیر نهاد اوله راغ سیلاولر مسقتل کمیسیونی قوریلدی. سیلاولر مستقل کمیسیونی مملکت اساسی قانونی‌نینگ 156- ماده سی مطابقتیده هر قندی سیلاونی نظارت قیلیش و عموم خلق‌نی آوازیگه حرمت بیریش بیر اداره حیثیده معرفی ایتیلدی. [2]
سیلاو ساحته‌کارلیک و شکایت‌لرینی تینگلش، سیلاولر شکایت‌لرینی تینگلش کمیسیون‌نی مسوولیتی دیر.
بوکونگی کونده سیلاو حقیقت‌ده مملکت یشاوچی‌لرینی حقی و سرنوشتی‌نی رقم بیریش مرکزی حیثیده حسابلنه‌دی. اولکه‌ده ایرکین و تینیق سیلاو بولیب اوتیشی، دموکراتیک مشارکتی گه باغلیق بولیب، سیاسی بیله‌شوو بولمه‌گنده دموکراتیک مشارکتی یوزه گه کیلمه‌یدی. اوزباشیمچه‌لیک نظامیده هم مردم سیلاولرده اشتراک قیله دیلر. گرچند کوچ بیر گروه یا حزب‌گه باغلیق بولمه‌گن، اوزباشیمچه‌لیک و دیکتاتورلیک نظامیده هم ایریم روش‌لردن فایده لنیب مردم‌نی آواز بیریش گه قانیقتیرگن. [3]
مردم سالارلیک تیزیمیده سیلاو اهمیتی و اورنی، کوپلب اولکه‌لرده مردم‌نی حاکمیتی و دموکراسی عملگه آشیریلیشی بولگن. سیاسی رهبرلردن اولکه یشاوچی‌لری‌نینگ حقوق و امتیازی، اساسی قانون آرقه‌لی کوزگه توتیلیشینی سوره گن. اولرنی حق‌لریدن بیری شرایط گه تینگ بولگن کیشی‌نی آواز بیریش حقی دیر. شو یوزدن مردم‌نی سیلاولرده اشتراکی، آواز بیریش حقی و سیاسی سرنوشتی‌نی رقم بیریشی اولرنی اراده سی و ایستک‌لرینی نماییش‌گه قوییشی دییله‌دی. سیلاولرده قتنه‌شیش و آواز بیریش حقی، دموکراتیک حکومت قوریلیشی اوچون اینگ مهم بولگن اوسکونه سنه‌‍له‌دی. افغانستان اساسی قانونیده اولکه برچه خلقی‌نینگ سرنوشتی رقم بیریلیشی اوچون سیاسی حاکمیت و بویوک تصمیم آلیش جریان‌لریده قتنه‌شیش حقی بیریلگن. اولکه اساسی قانونی‌نینگ تورتینچی ماده سی اساسیده، حاکمیت ملت‌نی حقی و مخصوص بیر گروه و شخص گه تیگیشلی ایمس. ملت اوشبو حاکمیت‌نی مستقیم شکلیده جمهورلیک ریاست سیلاوی و نماینده لر کینگشیده اشتراک قیلیش بیلن قولگه کیریتیب، دولت مستقیم و غیر مستقیم شکلیده ملت آرقه‌لی خلق آوازی بیلن مشروعیت قولگه کیریته‌دی.
منبع‌لر:
- ابوالفضل، قاضی (1388)، اساسی حقوق واجبه سی، تهران: میزان باسمه خانه، 300- بیت؛
- عدلیه وزیرلیگی، افغانستان اساسی قانونی؛ رسمی جریده، 818 رقمی، یایین تاریخی:6/11/1382.
- نظری، عبداللطیف (1387)، دموکراسی توشونچه‌سی؛ کابل، افغانستان معلوماتی منبع مرکزی، 47- بیت.