انتخابات فرایندی است که مراحل مختلفی دارد. این فرایند می‌تواند ماه‌ها به طول انجامد و هر یک از مراحل آن، طبیعتی متفاوت با دیگر مراحل دارد. ثبت نام برای شرکت در انتخابات، تعیین صلاحیت نامزدها، شرکت در مبارزات انتخاباتی و انجام تبلیغات، شرکت در روز رأی دهی و سرانجام شمارش آراء رأی دهندگان، مهم‌ترین مراحل و اجزای این فرایند را تشکیل می‌دهند. هریک از این مراحل، ضوابط و مقررات خاصی دارد که مجموعه‌ای این ضوابط و مقررات را قوانین انتخاباتی در یک کشور می‌نامند، قانون انتخابات، نظام انتخاباتی را مشخص می‌کند. نظام انتخاباتی، تعیین کننده‌ای قوانین مربوط به آخرین مراحل این فرایند یعنی شمارش آراء است. یعنی تبدیل آراء به کرسی‌ها، وظیفه‌ای نظام انتخاباتی است. بنابراین در قوانین کشورها، نظام انتخاباتی گوناگونی مطرح شده است. نظام انتخاباتی در هر کشوری طرح و سپس مطابق نیازها و تجارب انتخاباتی اصلاح و تدوین می‌شود.
نظام انتخاباتی تنها در انتخابات پارلمانی، شورای ولایتی و شورای ولسوالی‌ها مطرح است. در انتخابات ریاست جمهوری معمولا یک نظام وجود دارد که عبارت از نظام اکثریتی است. به همین ترتیب در همه‌پرسی (رفراندم) تنها از نظام اکثریتی استفاده می‌شود؛ چون افراد در همه پرسی، صرف به عنوان موافق یا مخالف رأی می‌دهند و اکثریت از مجموع آراء به دست می‌آید. بنابراین نظام انتخاباتی یک کشور تعیین کننده‌ای قانون بازی و رقابتی است که میان گروه‌های مختلف سیاسی در جریان است. قانون انتخابات و نظام انتخاباتی چگونگی توزیع قدرت میان احزاب سیاسی را مشخص می‌کند. نظام انتخاباتی افغانستان براساس شرایط موجود، نظام رأی واحد غیر قابل انتقال است، برخی احزاب سیاسی درخواست تغییر نظام انتخاباتی را داشته است که مطابق بند دوم ماده نوزدهم قانون انتخابات، کمیسیون مستقل انتخابات در جریان روند انتخاباتی لوایح و طرزالعمل‌های انتخاباتی را تعدیل نمی‌تواند. [1]
نظام انتخاباتی رأی واحد غیر قابل انتقال SNTV
قانون انتخابات افغانستان، نظام انتخاباتی رأی واحد غیر قابل انتقال را برای جامعه افغانستان در نظر گرفته است. در این نظام انتخاباتی هر رأی دهنده، حق یک رأی دارد و رأی آن‌هاغیر قابل انتقال است. اگر در حوزه انتخاباتی چندین کرسی موجود باشد، نامزدهای که بیشترین آراء را به دست آورند، کامیاب و برنده انتخابات می‌شوند. در این سیستم آراء رأی دهندگان غیر قابل انتقال به دیگر نامزدها یا حزب سیاسی است. در این سیستم، تناسب میان رأی داده شده و کرسی‌های به دست آمده وجود ندارد. به این معنی که در حوزه انتخاباتی که چند نامزد وجود دارد، یک نامزد می‌تواند تنها با به دست آوردن یک رأی بیشتر از دیگران برنده انتخابات باشد. در این نظام انخاباتی احزاب سیاسی نمی‌تواند رأی آن عده نامزدان حزبی را که رأی بیشتری کسب کرده است، برای نامزدان که رأی کمتری آورده است انتقال دهند تا بتواند کرسی‌های بیشتری در پارلمان تصاحب کند. در این سیستم زمینه برای رشد احزاب سیاسی در بازی قدرت کمتر است و بر عکس فرصت رقابت برای نامزدان مستقل و آزاد به حد کافی وجود دارد. در این سیستم ارتباط نزدیک میان هرعضو مستقل پارلمان و موکلانش وجود دارد و مسؤلیت¬پذیری نمایندگان را درقبال منافع حوزه‌های انتخاباتی شان افزایش می‌دهند. هم‌چنان در این نظام انتخاباتی فراهم نمودن زمینه برای حضور گروه‌های اقلیت در صحنه سیاسی فراهم می‌باشد.[2]
از آنجا که در افغانستان احزاب سیاسی قوی و فراگیر که همه مردم را در تمامی نقاط کشور شامل شود وجود ندارند و چنین احزاب فراگیر هنوز شکل نگرفته است نظام انتخاباتی رأی واحد غیر قابل انتقال یا SNTV به عنوان نظام انتخاباتی در قانون انتخابات افغانستان برای انتخابات‌های ولسی جرگه، شورای ولایتی و شوراهای محلی در نظر گرفته شده است. نظام انتخاباتی براساس تجربه، ضرورت‌ها و نیازهای سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی کشور مطابق قوانین و سایر طرزالعمل‌های کمیسیون مستقل انتخابات قابل تغییر و تعدیل می‌باشد. اما در جریان برگزاری انتخابات‌ها قابل تعدیل نیست.
مزایای نظام رأی واحد غیر قابل انتقال:
فراهم آوردن امکان مشارکت اقلیت‌های حزبی و گروهی در سیاست‌گزاری کشور؛
فعال‌تر ساختن احزاب سیاسی برای تنظیم بهتر رأی دهندگان هوادار خود جهت رأی دهی به طریق که از اتلاف رأی جلوگیری شود؛
ساده بودن اجرای این سیستم برای نهاد برگزارکننده‌ای انتخابات و رأی دهندگان. [3]
در افغانستان هنوز در زمینه‌ای انتخابات تجربه‌ای زیادی وجود ندارد و باید از کشورهای دیگر که تجربه ده‌هاساله‌ای انتخاباتی دارند، بیاموزیم و از قوانین و تجربه‌ای عملی آنان در جهت اصلاحات قانون انتخابات استفاده شود. امروزه در بسیاری کشورهای جهان، تخصصی شدن انتخابات به عنوان یک اصل مهم در نظر گرفته شده است، تا آنجا که انتخابات به صورت رشته‌ای مستقل علمی در آمده است. افراد خاصی در این عرصه تحصیل می‌کنند تا در زمینه‌ای انتخابات تخصص پیدا نمایند.
منابع:
وزارت عدلیه، قانون انتخابات؛ جریده رسمی، شماره مسلسل 1226، تاریخ نشر: 4میزان 1395.
بارکزی، زکریا، مجله انتخابات؛ شماره نخست، سال اول، 1387، ص10؛
دانش، سرور، فصلنامه علمی و پژوهشی کتاب سینا، سال اول، شماره اول، بهار1390، ص 49.